ԴԼՓՆԱԿ - DELPHINIUM - ДЕЛЬФИНИУМ

Պատկանում է գորտնուկազգիների (Ranunculaceae) ընտանիքին։ Այս ցեղն իր մեջ ընդգրկում է մի շարք արժեքավոր բազմամյա տեսակներ, որոնցից խոշորածաղիկ դլփնակների ստացման գործում խոշոր դեր են խաղացել հետևյալ երեք տեսակները՝ 1. Եվրոպական սովորական դլփնակ (D. elatum L.) բազմաձև է (պոլիմորֆ), Հայրենիքը Միջին Ասիան, Սիբիրը և Շվեդիան է, բարձրությունը 1,5 մ-ից ավելի է, ծաղիկները բաց մանուշակագույն են։ 2. Չինական դլփնակ Բռունոնիանոււմ (D. Brunonianum Royale), Եվրոպա է բերվել 1864 թվին։ 3. Դլփնակ ֆորմոզում (D. Formosum Bois.), Հայրենիքը Փոքր Ասիան է։ Կուլտուրական դլփնակների ժամանակակից խոշորածաղիկ սորտերի ստացման գործում մեծ դեր է խաղացել դլփնակի խոշորածաղիկ տեսակը (D. grandiforum L.) որը վայրի վիճակում հանդիպում Է ՍՍՀՄ-ի Եվրոպական մասում, Սիրիբում, Չինաստանում և Հյուսիսային Ամերիկայում։ Վերջին երկու տասնամյակներում մեզ մոտ մեծ ուշադրություն Է դարձված դլփնակների ուսումնասիրման և սելեկցիայի վրա։ Այդ աշխատանքների շնորհիվ ներկայումս մենք ունենք հայրենական նոր սորտերի դլփնակներ, որոնք ոչնչով չեն զիջում արտասահմանյան հայտնի սորտերին։ Ալեքսանդր սորտն աչքի Է ընկնում կոմպակտ ծաղկաբույլերով, որոնք իրենց վրա կրում են խոշոր, լայն բացված, լիաթերթ, 6 սմ տրամագիծ ունեցող բաց մանուշակագույն ծաղիկներ։ Պսակաթերթիկների եզրը աստիճանաբար փոխվում Է բաց երկնագույնի։ Ուշագրավ Է նաև Պուշկին սորտը, բույսի բարձրությունը հասնում Է 1,7 մ-ի, ունի կոմպակտ, 50 սմ երկարության ծաղկաբույլ, 6 սմ տրամագիծ ունեցող ծաղիկներով։ Կիսալիաթերթ ծաղիկները ինտենսիվ երկնագույն են, սև-ոսկեգույն կենտրոնով։ Դեկորատիվ բարձր արժանիքներով Է օժտված Գորիսլավա սորտը, որի բարձրությունը հասնում է 2 մ-ի, ծաղկաբույլերի երկարությունը՝ 70 սմ-ի ծաղիկները շատ խոշոր են, լիաթերթ, մուգ-երկնագույն, 7 սմ տրամագծով։ Դլփնակների հայրենական սորտերը շատ-շատ են՝ Սոլյուտ Մոսկվի, Սուվորով, Սիմվոլ, Ռուսկայա պոյլկա, Ուտրեննայա զարյա և այլն։ Դրանք բոլորն էլ լայնորեն օգտագործվում են ծաղկեգործության պրակտիկայում։ Դլփնակը մեծ ժողովրդականություն վայելող բազմամյա ծաղկաբույսերից է։ Տարբեր տեսակների և սորտերի բարձրությունը տատանվում է 0,6—2,0 մ-ի սահմաններում, իսկ ծաղկաբույլերի երկարությունը նույնիսկ երբեմն հասնում է 1 մ-ի։ Առանձին ծաղիկների տրամագիծը անցնում է 15 սմ-ից։ Նման ծաղկափթթություն ունեն, օրինակ՝ տուղտածաղկավոր դլփնակները։ Ծաղիկները լինում են միաթերթ, կիսալիաթերթ և լիաթերթ, վարդագույն, բաց-կապույտ, կապույտ, կապտա-մանուշակագույն, բաց մանուշակագույն և Սպիտակ գույների։ Միաթերթ ծաղիկ ունեցող դլփնակներն ավելի գեղեցիկ են, քան կիսալիաթերթավորներն ու լիաթերթավորները։ Բազմացվում է հիմնականում սերմերով, ինչպես նաև թփիբաժանումով և կտրոններով։ Ցանքը ջերմատներում կատարվում, է փետրվար ամսին՝ ցանքարկղերի մեջ, իսկ բաց գրունտում՝ աշնանը։ Առաջին նախասածիլումից հետո, երբ բույսը ունենում է 3—4 տերև, անհրաժեշտ է փոխադրել 7—9 սմ-անոց թաղարների մեջ, որտեղից և ցրտահարման վտանգն անցնելուց հետո փոխադրել դաշտ և իր հողագնդիկով տնկել մշտական տեղում՝ բույսը բույսից 35—40 սմ հեռավորության վրա։ Նախընտրում է սննդանյութերով հարուստ, պարարտ հողերը։ Լավ է զգում արևոտ ու լուսավոր հողամասերում։ Պահանջում է չափավոր ոռոգում։ Ծաղկում է հուլիսից մինչև աշուն։ Եթե ցանքը ջերմատանը կատ արվում է ուշ աշնանը, ապա բույսերը ծաղկում են հաջորդ տարվա օգոստոսի սկզբներին։ Գարնան ցանքից աճած բույսերը նույն տարում հազիվ թե ծաղկեն։ Սերմերը սեպաձև են, 3 մմ երկարության, փայլուն, մուգ դարչնագույն։ Նայած տեսակներին և սորտերին, ծլում են 5— 20 օրվա ընթացքում։ Մեկ գրամում պարունակվում է մոտավորապես 450 հատիկ։ Թփիկների բաժանումով բազմացվում է վաղ գարնանը կամ աշնանը։ Ւնչ վերաբերում է կտրոններով բազմացմանը, ապա այն կատարվում է ջերմատանը։ Տեխնիկան նույնն է, ինչ որ կտրոններով քրիզանթեմի բազմացումը մայրակները աշնանից բաց գրունտից հանվում, բերվում են ջերմատուն` կտրոններ վերցնելու համար։ Դլփնակը մշակվում Է կտրած ծաղիկներ ստանալու ինչպես նաև դեկորատիվ ծաղկեդործության մեջ ղևանդներում, միքսբորդերներում, մարգախոտերի ֆոնի վրա բարձր թփերի դիմաց տնկելու համար և այլն: Դլփնակը կարելի Է օգտագործել նաև ջերմատներում վաղ ծաղկման համար։ Աշնանը հոկտեմբերի վերջին տասնօրյակում գրունտից հանելու համար նախօրոք ցողունները պետք Է կտրատել, որից հետո փոխադրել ջերմատուն 10—12° ջերմության պայմաններում, տնկել լուսավոր տեղ, հետևյալ հողախառնուրդում` 3 մաս այգու կամ բանջարանոցային հող և 1 մաս փտած գոմաղբ։ Մեկ քմ-ի վրա պետք Է տնկել 20—25 հատ։ նոր աճող շիվերից ամեն մի թփի վրա թողնել 5—6 հատ` առողջները։ Ջուրը տրվում Է չափավոր։ Պարարտացման համար օգտագործվում Է տավարի գոմաղբ պատրաստված կոյաջրով, որը տրվում Է տնկումից 15—20 օր հետո, պատրաստուկը ջրի մեջ լուծելով 1:10-ի հարաբերությամբ։ Այդ լուծույթի ամեն մի դույլին խառնում են 20 գ սուպերֆոսֆատ և 15 գ կալիումական աղ։ Պարարտացումը կրկնել 15 օր ընդմիջումներով, իսկ կոկոնների կազմակերպման սկզբում 1 քմ-ին տալ 35 գ սուպերֆոսֆատ։ Երբ աճող բույսերի բարձրությունը հասնում Է 30 սմ-ի, հարկավոր Է կապել նախօրոք տնկված փայտյա ձողերին։ Երկրորդ անգամ դրանք պետք Է կապել 60 սմ-ի հասնելուց։ Մինչև բույսերի ծաղկումը ջերմատանը ջերմաստիճանը պետք Է լինի 20°։ Ծաղկման տևողությունը երկարաձգելու համար կոկոնների բացվելու ժամանակ ջերմաստիճանը հարկավոր Է իջեցնել, հասցնելով 14—16°-ի։ Հուրանի ներքևից 2—5 ծաղիկ ծաղկելուց հետո, արդեն կարելի Է կտրել 50—60 սմ երկարությամբ։ Կտրած վիճակում ծաղիկը ջրի մեջ դիմանում Է մոտավորապես 10 օր։ Վաղ ծաղկման շրջանը, տնկման օրից մինչև լավ ծաղկումը, տևում Է 2—3 ամիս։ Լավ խնամքի դեպքում 1 քմ տարածությունից կարելի Է ստանալ 60—70 հատ ծաղիկ։ Կա նաև դլփնակի միամյա տեսակը։